W zaklętym (przeklętym) trójkącie

Andrzej był coraz bardziej roztrzęsiony tym, jak Piotr – jego dawny kolega z ławy szkolnej, a dziś pracownik – nie dotrzymuje słowa. Tyle rozmów, ustaleń, programów naprawczych… I za każdym razem, gdy wydaje się, że coś się zmienia, wszystko wraca do stanu wyjściowego. Andrzej czuje się wykorzystany, oszukiwany, bezsilny.

– Mam, Tomku, wrażenie, że tkwię w jakimś zaklętym kręgu – zwierzył się kiedyś przyjacielowi. – Wiem, że powinienem go zwolnić, ale nie potrafię. To mój sąsiad, kolega z dzieciństwa. Znam jego żonę i dzieci. Bawią się razem z moimi.

Ta relacja od zawsze była trudna. Już w młodości Piotr nagminnie łamał ustalenia i zasady. Andrzej reagował wtedy gniewem – odcinał się, budował dystans, próbował się chronić. Piotr zaś szybko przyjmował rolę ofiary, wzbudzając w Andrzeju poczucie winy i odpowiedzialności. Mechanizm był zawsze ten sam: Piotr „przeginał”, Andrzej się odsuwał, potem robiło mu się żal, przebaczał… i cykl zaczynał się od nowa.

Teraz, gdy Piotr pracuje dla Andrzeja, ta stara dynamika przybrała jeszcze poważniejszy wymiar. To, co wcześniej było tylko osobistym dyskomfortem, stało się poważnym problemem organizacyjnym. Inni pracownicy zaczęli dostrzegać specjalne traktowanie Piotra. W ich oczach pojawiła się drwina, a Andrzej zauważył, jak dystansują się od niego, jak traci ich zaufanie.

Chciał zakończyć ten układ, zwolnić Piotra. Ale nie mógł. Wiedział, że jego kolega ma trudną sytuację finansową – kredyty, problemy rodzinne. Zresztą, sam kiedyś odradzał mu ich zaciąganie. Teraz czuł się jeszcze bardziej uwiązany. Widział, że Piotr go wykorzystuje, lecz nie potrafił wyrwać się z zaklętego kręgu, który stał się jego codziennością. Tragikomedia, w której tkwił od dzieciństwa, stała się dla niego czymś niemal normalnym.

A teraz, na domiar złego, czekała go rozmowa z szefem – HR otrzymało skargi od pracowników dotyczące nierównego traktowania.

Trójkąt dramatyczny Karpmana

Sytuacja Andrzeja i Piotra doskonale ilustruje mechanizm trójkąta dramatycznego Karpmana – modelu opisującego niezdrowe, toksyczne wzorce relacyjne. W trójkącie dramatycznym uczestnicy nieświadomie przyjmują jedną z trzech ról: Ofiary, Kata lub Wybawcy – i często przeskakują między nimi.

Przyjrzyjmy się Andrzejowi i dynamice jego ról w trójkącie dramatycznym.

Andrzej w roli Ofiary: 

Gdy Andrzej nie potrafi wymusić przestrzegania zasad, czuje się bezsilny wobec zachowań Piotra. Ma poczucie krzywdy i niesprawiedliwości, ale sam nie podejmuje ostatecznych decyzji, by przerwać toksyczny układ. Wchodzi w rolę Ofiary, przekonując siebie, że jest bezradny wobec sytuacji. Czuje się podobnie jak żaba w przypowieści o skorpionie: zraniony, mimo że przewidział możliwe konsekwencje. W tej przypowieści skorpion poprosił żabę, by przewiozła go przez rzekę. Żaba obawiała się, że zostanie użądlona, lecz skorpion zapewniał ją, że to byłoby nierozsądne, bo oboje by utonęli. Żaba zaufała, lecz w połowie drogi skorpion ją użądlił. Na pytanie „dlaczego?” odpowiedział: „Bo taka jest moja natura”. Podobnie Andrzej, mimo że znał przeszłe zachowania Piotra, wciąż dawał mu kolejne szanse, licząc na zmianę.

Andrzej w roli Kata: 

W chwilach gniewu Andrzej odcina się od Piotra, grozi konsekwencjami, odmawia kontaktu, buduje mur obojętności. Przejmuje kontrolę nad sytuacją w sposób ostry i chłodny, budząc strach i opór w Piotrze. Andrzej źle się czuje w tej roli, ale przez chwilę daje mu ona złudne poczucie siły. Zmuszony do działania, staje się Katem, którego sam w sobie nie akceptuje.

Andrzej w roli Wybawcy: 

Gdy widzi skruchę lub cierpienie Piotra, jego współczucie bierze górę. Przebacza, łagodzi sankcje, próbuje ratować sytuację, przywracając Piotrowi komfort. Tym samym nieświadomie utrwala jego nieodpowiedzialne zachowania. Wraca do roli Ofiary, ponieważ od nowa daje się wciągnąć w cykl wykorzystania i zawodzenia.

Tak zamyka się dramatyczny cykl, w którym Andrzej funkcjonuje od lat, nie potrafiąc przerwać tej wyniszczającej gry.

Dlaczego Andrzej tkwi w tym trójkącie?

• Wzorce z przeszłości: ich relacja ukształtowała się w dzieciństwie i głęboko zapisała w emocjonalnych schematach Andrzeja.
• Poczucie winy: Andrzej często czuje się odpowiedzialny za Piotra, bo widzi siebie jako silniejszego, bardziej „uprzywilejowanego”.
• Unikanie konfrontacji: Wybiera współczucie i ucieczkę od trudnych emocji zamiast stanowczych decyzji.
• Lęk przed stratą: Zwolnienie Piotra oznaczałoby ostateczne zerwanie wieloletniej więzi – to koszt emocjonalny, którego Andrzej bardzo się boi.

Co może zrobić Andrzej, aby zakończyć trójkąt dramatyczny?

1. Świadoma decyzja: Zrozumieć, że współczucie i odpowiedzialność za drugą osobę nie powinny prowadzić do wyrzeczenia się własnych wartości i zasad.
2. Oddzielenie roli szefa od roli przyjaciela: W pracy najważniejsze są kompetencje, odpowiedzialność i zasady. Relacje prywatne muszą zejść na drugi plan.
3. Postawienie granic: Wyznaczyć jasne zasady i – co kluczowe – egzekwować je konsekwentnie.
4. Przygotowanie się na konsekwencje: Być gotowym na to, że zerwanie tej relacji może być bolesne – ale jest konieczne dla zdrowia zarówno Andrzeja, jak i całej organizacji.
5. Wsparcie zewnętrzne: Konsultacja z HR lub coachem może pomóc Andrzejowi w podjęciu trudnej, ale potrzebnej decyzji.
6. Przepracowanie emocji: Być może warto, aby Andrzej przy wsparciu terapeuty przyjrzał się swoim wzorcom emocjonalnym, które każą mu czuć się odpowiedzialnym za „ratowanie” innych.

Kilka pytań do refleksji:

• Którą z tych ról najczęściej przyjmujesz jako lider?
• Czy w zespole mam relację, która przypomina „żabę i skorpiona”?
• Co mnie powstrzymuje przed postawieniem granic? Lęk? Współczucie? Historia wspólnej drogi?
• Jakie są koszty mojego milczenia lub nadmiernej opiekuńczości dla reszty zespołu?
• Czy moja empatia wspiera czy… osłabia zespół?

Zapraszam do dyskusji pod postem :).

#trojkatdramatycznykarpmana #coachingmenedzerski #szkoleniezarzadzaniezespolem #coachingzespolowy #teamcoaching #szkoleniadlakierowników #szkoleniadlamistrzow